گره‌چینی، هنری اصیل و فاخر که در ملایر هنوز نفس می‌کشد

به گزارش عصر رویداد؛ هنر گره‌چینی و اُرُسی‌سازی جهان شهر ملایر می‌رفت تا در پستوی تاریخ رنگ ببازد، اما استاد ولیزاده که رکورددار این هنر ریشه دار و اصیل است، همچنان مُغار بر چوب می‌کوبد و نمی‌گذارد قامت این هنر زیر پا خم شود و گرهش در گره روزگار کور شود.

استاد «ابوالقاسم ولیزاده» یکی یکدانه اُرُسی‌سازی تلفیقی از شیشه و چوب، گره‌چینی و لمه‌کوبی استان همدان است و با وجود اینکه حدود ۱۰ سال پیش در یک سانحه تلخ تصادف دست چپ خود را از دست داده، اما می‌خواهد تا رمق آخر وفادار به هنرش بماند.

گره‌چینی و اُرُسی‌سازی یکی از ۱۵۰ رشته صنایع دستی استان همدان است که هنرمندان این رشته رنج می‌بافند، اما نمی‌گذارند قدمت و دیرینگی هنرشان از عیار بیفتد؛ هنری که به جا مانده از دوران قاجار است و به قول استاد ولیزاده از ملایر تا ونیز اعتبار دارد.

استاد روزهای به یادماندنی و البته پُر فراز و نشیبی را در مسیر احیای این هنر فاخر سپری کرده تا امروز که نگاه‌مان به درهای زیبایی که با چوب و شیشه برش خورده و در چارچوب عمارت مصدقی و موزه لطفعلیان نشسته، شگفتی خارق العاده‌ هنر دستش را ببینیم، همان درهای اُرُسی که با تکاپویی در تاریخ می‌توانی وسعت نگاه هنرمندانش را به نظاره بنشینی.

استاد رج به رج هنر گره‌چینی و اُرُسی‌سازی را برمی‌شمارد و از اصالت این هنر می‌گوید که ایرانیان شیشه‌های رنگی را از ونیز ایتالیا خریداری می‌کردند و حین حمل و نقل و پس از طی مسیر طولانی خرد می‌شدند، اتفاقی که منجر به خلق هنر اُرُسی‌سازی شد و به دلیل گرانی شیشه‌ها استادکاران نجّار ایرانی طرحی را خلق کردند که بتوانند از تکه شیشه‌های رنگی استفاده کنند.

شیشه خرده هایی که با هنر دست هنرمندان ایرانی جان گرفتند

درها و پنجره‌های اُرُسی سرانجام شیشه‌های خرد شده بود که به قول استاد تنها در خانه‌های شاه‌نشین و منازل ارباب‌ها به منظور جدا کردن اتاق‌ها از یکدیگر استفاده می‌شد و برای تبادل هوا حالت کشویی داشت و جلوه زیبایی به نمای خانه می‌داد و امروز نیز این هنر به زیبایی در عمارت‌های تاریخی و بناهای سنتی رواج دارد.

استاد ولیزاده از فوت و فن هنرش می‌گوید، از اینکه در داخل درهای اُرُسی از صنعت گره‌چینی استفاده می‌شود و یک نمونه زیبای آن در موزه لطفعلیان ملایر قابل مشاهده است و حدود هفت سال بازسازی درها و پنجره‌های اُرُسی و لمه‌کوبی سقف‌های موزه لطفعلیان و عمارت مصدقی طول کشید.

او ادامه می‌دهد: بیش از چهل سال است که کار نجاری را در قالب کارهای سنتی همچون لمه‌کوبی سقف‌های قدیمی، گره‌چینی درب‌های قدیمی را انجام می‌دهد و در حال حاضر لمه‌کوبی ساختمانی را در همدان در دست اجرا دارد.

به گفته استاد ولیزاده لمه‌کوبی حالت سقف کاذب دارد و روی تیر چوبی زده می‌شود و طرح‌های مختلف همچون داودخانی، مثلث و مربع دارد، هزینه اجرای این کارهای هنری نیز بستگی به نوع چوب دارد، با چرب صنوبر و یا راش قیمت‌ها متفاوت است.

این هنرمند چیره دست می‌گوید: افراد خاصی متقاضی این کارها هستند و ساختمان‌های سنتی در تهران و هتلی در اصفهان را با استفاده از این هنر ساختیم، اما چون هزینه آن زیاد و شیشه‌ها کمیاب است، خیلی کار نمی‌شود و اخیرا هم یک شکل ساده آن را برای اداره اوقاف و امور ملایر ساختیم.

استاد ولیزاده از فواید منحصر به فرد درهای اُرُسی می‌گوید، از اینکه این درها از چهار رنگ زرد، قرمز ارغوانی، سبز و آبی تشکیل شده و زمانی‌که آفتاب به داخل اتاق می‌تابد، طیفی از تمام رنگ‌ها را می‌دهد که بسیار زیباست.

درهای ارسی ضمن زیبایی خواص پزشکی هم دارند

البته به گفته استاد، درهای اُرُسی خواص پزشکی نیز دارند، برای مثال نوزادی که در این خانه‌ها متولد می‌شود، هرگز دچار کوررنگی نمی‌شود و به دلیل انتشار منشوری از رنگها در اتاق، هیچگونه حشره و یا مگسی نمی‌تواند در اتاق حرکت کند، به گونه‌ای که این رنگ‌ها روی چشم حشرات تاثیر می‌گذارد و حالت گیجی به آنها می‌دهد، علاوه بر این ویژگی‌ها، هنگام شب وقتی چراغ یا فانوسی در اتاق روشن باشد، انعکاس رنگ‌های درهای اُرُسی در بیرون هم قابل مشاهده است.

استاد ولیزاده همچنین به سبک‌های مختلف گره‌چینی اشاره می‌کند که از اشکال هندسی منظم تشکیل شده و بیشتر در درهای سنتی شهرهای کاشان، اصفهان و یزد دیده می‌شود.

برخی طرح‌های گره‌چینی برگرفته از نقش‌های قالی است که به آن "لچک و ترنج" می‌گویند و یا طرح‌های اسلیمی که استاد بیشتر از طرح‌های منظم و اسلیمی استفاده می‌کند، نمونه آثار استاد ولیزاده را می‌توان در موزه‌ها همچون لطفعلیان ملایر، عمارت مصدقی، ساختمان مقصودی تویسرکان، ساختمان دارالاسلام بروجرد، ویترین‌های موزه هگمتانه، بوعلی، موزه شهر نهاوند، مقبره سیف‌الدوله مهمانسرای پارک سیفیه، مشاهده کرد، هنری که استاد ولیزاده می‌گوید نباید به فراموشی سپرده شود.

در این میان اما همت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان همدان و شهرستان ملایر بسیار استاد ولیزاده را خرسند و امیدوار به ادامه کار کرده است تا بتواند مانع از رنگ باختن این هنر شود؛ البته از همراهی همسرش در پیمودن این مسیر و پس از سانحه تلخ خود، قدردانی می‌کند که انگیزه‌اش را برای کار صدچندان کرد.

استاد ولیزاده معتقد است: کسی که بخواهد این هنر را یاد بگیرد، باید ابتدا یک نجار خوب باشد، او در عین حال از نبود علاقه‌مندی جوانان و دانش‌آموختگان به هنر نجاری سخن به میان می‌آورد و استفاده از استادکاران نجار و ارائه آموزش‌های لازم را به هنرمندان و علاقه‌مندان ضروری می‌داند.

او با اشاره به تنوع دیگری از هنر گره‌چینی و اُرُسی اشاره می‌گوید: در برخی موارد در وسط کار گره‌چینی به جای شیشه از چوب استفاده می‌شود که برای منبرها و درهای سنتی قابل استفاده است و در هنر صنایع دستی به آن آلت و لغت و در اصطلاح نجاری "قاب تونیک" می‌گویند.

استاد که ببش از ۶۰ سال از خدا عمر باعزت گرفته، از سال ۶۰ کار نجاری را به صورت حرفه‌ای آموخته و هنر گره‌چینی و اُرُسی‌سازی را نیز به صورت رسمی از دهه ۷۰ آغاز کرده و همچنان نبض این دستافرینه در دستان او است و بسیار امیدوارانه و بدون هیچ ادعایی برای رونق این هنر تلاش می‌کند.

هنر گره‌چینی و اُرُسی‌سازی همانند پازلی است که اگر گُل آخر از کار جا بیفتد و یا در وسط کار شیشه‌ای بشکند، باید تمام گُل‌ها را از روی یک در اُرُسی پایین آورد تا بتوان آن یک گُل را تکمیل کرد و به نوعی کار باید از صفر شروع شود به همین خاطر ظرافت خاص و مهارت بالایی را نی طلبد و امید است با توجه میراث فرهنگی و سایر متولیان بتوان چنین هنرهای اصیل و فاخری را همچنان زنده و سرپانگه داشت.

بیش از ۲۵ درصد هنرمندان صنایع دستی استان همدان در بیش از ۲۰ رشته صنایع دستی شهرستان ملایر مشغول فعالیت هستند.

هنر صنعت مبلمان منبت ملایر سال ۱۳۹۸ در فهرست صنایع دستی جهان به ثبت رسید و امروز صنایع دستی این شهرستان به عنوان یکی از پیشران‌های اقتصادی به شمار می‌رود.