صَنعتِ اَصیلِ صَدرنشین؛ گزارشی درباره تکریم صنایع‌دستی

به گزارش عصر رویداد، صنایع‌دستی به عنوان نماد هویت ملی و شناسنامه فرهنگی ایرانیان و تجلی هنر ناب ایرانی در همه جای جهان شناخته شده است، انواع دوخت‌های سنتی، آثار فاخر تولیدی از چوب و فلز و سنگ در کمتر کشوری از جهان به پای هنر اقوام ایرانی می‌رسد. ثبت حدود ۳۰۰ رشته هنری در ایران و فعال بودن بیش از ۲ میلیون هنرمند صنایع‌دستی نشان از ظرفیت فرهنگی، اجتماعی، هنری و اقتصادی این حوزه است که باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد، اما نمایش و تبلیغ این افتخار و اصالت، مهمترین اقدام در معرفی آن به علاقه‌مندان و دوستداران هنر ایرانی است.

برگزاری نمایشگاه‌های سراسری، دایر کردن بازارچه‌ها و فروشگاه‌های عرضه فصلی، ارائه تسهیلات و بسته‌های حمایتی و مشوق‌های صادراتی، بیمه هنرمندان و حذف تعرفه‌های مالیاتی فعالان این بخش، اگر چه می‌تواند به رونق صنایع‌دستی و هنرهای سنتی در کشور کمک کند، اما آنچه مهم است و رویکرد جدیدی را می‌طلبد، جایی است که محصولات صنایع‌دستی و هنرهای سنتی در زندگی روزمره مردم کاربردی شود.

البته برای معرفی افتخارآمیز محصولات صنایع‌دستی و هنرهای سنتی، این آثار باید علاوه بر طراحی و نمایش در فضاهای عمومی به عنوان نمادهای شهری در میادین و بیلبوردهای شهری، جلوی چشم و دسترس مردم، کودکان و نوجوانان در معابر، فرهنگسراها، نمایشگاه‌ها و مدارس باشد، حتی باید در سریال‌ها و تیزرهای تلویزیونی نمایش داده شود. گاهی هم جلسات عالی کشور که توجه همه رسانه‌ها و افکار عمومی را به خود جلب می‌کند، جایگاه مناسبی برای صدرنشینی این صنعت اصیل ایران زمین است.

استان البرز دارای مکان‌های گردشگری فراوان مانند طالقان،‌باغ شهر، باغ فاتح، جاده چالوس، کاخ مروارید، روستاهای تاریخی و آتشگاه است، مکان‌های دیدنی و زیبا، سوغاتی‌ها و صنایع دستی بی‌نظیر، البرز را استانی مناسب برای گردشگری ساخته است. سوزن‌دوزی، سنگ‌تراشی، شیشه‌گری، گلیم‌بافی و سفال‌گری از صنایع‌دستی شاخص استان البرز است.

استان خراسان رضوی با جذابیت‌های متنوع مکان‌های مذهبی و دیدنی، در کنار صنایع دستی متنوع و منحصربه‌فردش یکی از استان‌های جذاب و مورد توجه همه ایرانیان و مسلمانان منطقه است. وجود معدن‌های سنگ‌های قیمتی خراسان رضوی را به یکی از مناطق معروف جهان در این زمینه تبدیل کرده است. صنایع دستی خراسان رضوی با تأثیر گرفتن از محیط و منطقه از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.

انگشترسازی با سنگ‌های قیمتی، سفالگری، قالی‌بافی، فیروزه تراشی، سنگ‌تراشی و قلم‌زنی روی سنگ، شعربافی، نمدمالی، پوستین‌دوزی از هنرهای سنتی و صنایع دستی رایج و مشهور در خراسان رضوی است.

زمانی که صحبت از استان مازندران می‌شود، در کنار چشم‌اندازهایی مثل دریا، جنگل و کوه‌های سربه‌فلک‌کشیده صنایع‌دستی ارزشمند این استان هم جایگاه ویژه‌ای در بین گردشگران دارد. در همه شهرهای این استان صنایع‌دستی متنوع وجود دارد که با آداب‌ورسوم این منطقه تطابق فرهنگی اجتماعی دارد. تهیه سوغاتی و یادگاری از شهرهای مختلف یکی از بخش‌های جذاب سفر به مازندران است و صنایع‌دستی این شهرها یکی از بهترین گزینه‌ها برای خریداست.

سفالگری، نمدمالی، چنته، پارچه‌بافی، موج‌بافی، جوراب‌بافی، جاجیم‌بافی، گلیم‌بافی، حصیربافی، لاک‌تراشی، قالی کلاردشت و کنده کاری روی چوب از برجسته ترین صنایع دستی مازندارن است.

استان گلستان را می‌توان یکی از قطب‌های قوی تولیدکننده صنایع‌دستی همچون فرش ترکمنی، گلیم، قالیچه، پشتی، قارچین، نمد بافی، سوزن دوزی، ابریشم دوزی بر پارچه، گلدوزی، زیور آلات ترکمنی، ساخت آلات موسیقی، ریسندگی و بافندگی الیاف، سبد بافی، وسایل چوبی، پارچه بافی و .... دانست.

یکی از مهم ترین دلایلی که سبب شده این استان از چنین صنایع دستی متنوع و منحصر به فردی برخوردار باشد وجود قومیت های مختلف در این استان است. استان گلستان از قدمتی ۷ هزار ساله برخوردار است بنابراین نه تنها این صنایع دستی از تنوع بلکه از قدمتی بسیار طولانی برخوردار هستند که سبب شده هم نظر گردشگران و هم پژوهشگران به آنها جلب شود.

استان گیلان به دلیل دارا بودن پیشینه تاریخی، صنایع دستی بسیار متنوعی هم دارد که کاملا بومی و معرف آداب و رسوم و پیشینه کهن این سرزمین است. این استان شمالی به دلیل همجواری با دریای خزر و دارا بودن جاذبه های تاریخی، گردشگری و طبیعی فراوان همواره در کانون توجه گردشگران داخلی و خارجی بوده است.

حصیربافی، بامبوبافی، رشتی‌دوزی، سفالگری و چموش دوزی،‌چادرشب‌بافی، مرواربافی دستبافته‌های پشمی و عروسک کاموایی و شال‌بافی از مهمترین صنایع دستی استان گیلان است.

استان هرمزگان در جنوب ایران با فرهنگ ریشه‌دار و قدیمی در کنار آداب‌ورسومی خاص مورد توجه بسیاری از تاریخ‌شناسان است. هرمزگان جایگاه ویژه‌ای در صنایع دستی ایران دارد و بیشتر تولیدات آن نیز توسط زنان منطقه انجام می‌شود. می‌توان گفت دست‌سازه‌های این استان با زیبایی و طراحی چشم‌نواز بیشتر جنبه مصرف محلی دارد و معمولا فصلی است.

گلابتون‌دوزی، حصیربافی، خوس دوزی، بادله‌دوزی و سوزن‌دوزی، قالی‌بافی، خرسک بافی، شیریکی پیچ و چادرشب بافی و چنته بافی از هنرهایی است که نزد مردمان بوشهر زنده و رایج است.

صنایع‌دستی استان قم مانند سایر مناطق کشور از پیشینه و قدمت دیرینه‌ای برخوردار هستند. استان قم به دلیل موقعیت جغرافیایی کویری، امکانات کمتری برای رونق فعالیت کشاورزی و دامداری داشته است. در نتیجه روستاییان این استان برای امرار معاش به تولید صنایع دستی که از مهمترین بخش های مولد اقتصادی در سطح استان است مشغول هستند.

شهر قم به دلیل موقعیت جغرافیایی در طول سال میزبان مسافران داخلی و خارجی زیادی است. صنایع دستی یکی از جاذبه‌های گردشگری شهر مذهبی قم است که دارای بازار پررونقی است که از مهمترین آن می‌توان به قالی دستبافت، معرق کاری، منبت کاری، کاشی و سفال، خرمهره سازی، سنگ‌تراشی، خراطی چوب، تراش سنگ‌های قیمتی و انگشترسازی اشاره کرد.

بخش زیادی از زندگی مردم استان یزد از همجواری با اقلیم کویر تاثیر گرفته است، که از جمله آنها می‌توان به سبک شهرسازی، شیوه‌های ارتزاق، صنایع دستی یزد، خلق و خو و غیره اشاره کرد و از استان‌های مهم ایران در حوزه صنایع دستی به شمار می‌رود.

سفال‌گری، زیلو بافی، زرگری، کاشی‌سازی از هنرهای اصیل با قدمت چندهزار ساله یزدی‌ها است البته نمدمالی، دارایی‌بافی، گیوه‌بافی، ترمه‌دوزی، زری‌بافی، شمدبافی و قلم زنی نیز از صنایع‌دستی مشهور این استان است.

یکی از کهن‌ترین سکونتگاه‌های بشری در کشورمان و حتی در جهان، مناطق غربی کشور و دامنه های کوه‌های زاگرس است. استان زیبای لرستان با قدمتی چند هزار ساله همچون نگینی در این منطقه می‌درخشد. منطقه ای که شواهدی از سکونت انسان های اولیه در برخی غارهای آن مشاهده شده است.

ورشوسازی،‌ گیوه‌بافی، جاجیم‌بافی، نمد مالی و حصیربافی قالی لری، منبت چوب، ماشته بافی، مشبک چوب، معرق چوب از هنرهای سنتی و صنایع دستی شاخص لرستان است.

استان زنجان یکی از استان های فعال کشور در زمینه صنایع دستی است. یافته های باستان شناسی به دست آمده از این استان بر قدمت انواع صنایع دستی در این منطقه گواهی می‌دهد. انواع صنایع دستی از قبیل چاقوسازی، گلیم بافی، جاجیم بافی، چارق دوزی، سفال گری، ملیله کاری، فرش بافی، فلزکاری، مسگری و نقره سازی در شهرستان های این استان متداول است. بافت انواع قالی و قالیچه در مناطق مختلف استان رواج دارد ولی بیش ترین میزان تولید در منطقه زنجان، ابهر و قیدار دیده می‌شود.

صنایع دستی استان سمنان جلوه‌ای از هنر و فرهنگ و تمدن، سرزمین کهن ایران است که تبلور روح لطیف مردمان سرزمینش را به نمایش گذشته است، به تاکید کارشناسان امر این هنرهای دستی با توجه به قدمت تاریخی آن به معرفی و توجه بیشتر نیاز دارد.

آثار سرامیک،‌کاشی هفت رنگ،‌کبود دانه (کئوکه)، گلیم بافی، جاجیم بافی، نمد مالی، چاپ قلمکار، معرق چوب، منبت و حجم چوبی، قالیبافی و مهارت سازسازی از مشهورترین استان سمنان به شمار می‌آید.

صنایع‌دستی جذاب اردبیل توسط روستایی‌ها و عشایر این منطقه تولید می‌شود و بیشتر این محصول‌ها از مواد اولیه طبیعی تهیه و فروش آن‌ها چرخ اقتصاد این خانواده‌ها را می‌چرخاند. بافته‌های داری و پشمی این صنایع دستی به کشورهای دیگر صادر می‌شود و طرفداران زیادی دارد. گلیم‌بافی یکی از مهم‌ترین صنایع دستی شهر اردبیل است که شهرت جهانی دارد و نمونه‌های قدیمی‌ آن متعلق به دوره اشکانیان است. طرح و نقش‌های اصیلی که در این گلیم‌ به کار می‌رود نقش اژدها، گردونه مهر، خرچنگ و سماور سینی است و از این طرح‌ها بیشتر در نمین، مغان و روستاهای اطراف آن استفاده می‌کنند.

گلیم، جاجیم، قالی،پلاس و چنته بافی از صنایع دست باف اردبیل محسوب می‌شود. اجاق قراقی و خورجین بافی مسندبافی و نمکدان بافی هم در روستاهای این استان رایج و مشهور است. اما به سراجی و سفالگری خراطی و ملیله کاری به عنوان صنایع دستی و هنرهای سنتی این استان می‌توان اشاره کرد.

استان فارس یکی از جذاب‌ترین منطقه‌های گردشگری ایران بافت تاریخی و مشاهیر و ادیبان و آثار باستانی که شهرت جهان دارند اما فارس با تنوع صنایع‌دستی جایگاه ویژه ای نزد ایرانیان و گردشگران جهان دارد.خونگرمی مردم در کنار زیبایی‌های تاریخی و هنرهای دستی این استان خاطره‌ای ماندگار را از سفر به فارس می‌سازد. صنایع دستی استان فارس با تنوعی فوق‌العاده اصالت هنر و طبع لطیف مردم آن، به ویژه عشایر را، نشان می‌دهد.

خاتم کاری، سفال گری، نقره کاری و منبت کاری، قلم‌زنی و شیشه‌گری، نگارگری و نمدمالی آیینه‌کاری و قالی‌بافی، گبه‌بافی و جاجیم‌بافی، بوریابافی و پارچه عشایری، گیوه‌بافی و گچ‌بری و رنگرزی نشان از تکثر و تنوع هنرهای سنتی نزد مردم استان فارس است.

شهرهای جنوبی ایران بعد از گرما، به هنر و هنرمندی مردمانشان معروف هستند. بوشهر یکی از همین شهر های جنوبی است که در کنار سواحل نیلگون خلیج فارس هر ساله میزبان تعداد زیادی از گردشگران ایرانی و خارجی است. یکی از چیزهایی که این شهر به آن معروف شده صنایع دستی بوشهر و هنر مردم خونگرم آن است که نخل‌های تنومند و همجواری با خلیج فارس نیز در صنایع دستی بوشهر بی تاثیر نبونده است.

گبه‌بافی، عبابافی، گلیم‌بافی، حصیربافی و مهارت لنج‌سازی، گرگور، ساخت مصنوعات دستی با شاخ و برگ نخل و سوزن‌دوزی از هنرهای سنتی اهالی استان بوشهر است.

محصولات صنایع دستی استان کهگیلویه و بویر احمد شامل قالی، گلیم، جاجیم، سفال، سبد، حصیر، نمد، زیلو، گیوه و ریسندگی و بافندگی است. صنایع دستی عشایر استان کهگیلویه و بویر احمد هم به ابزار و وسایل خانگی و بافته ها تقسیم می‌شوند. ابزار و وسایل خانگی مانند وسایل پخت نان، تفنگ، گرز، داس و تبر که معمولاً از فلز و چوب ساخته شده؛ بیشتر توسط مردان تولید می‌شوند. صنایع دست‌باف این استان هم شامل: قالیچه، گلیم، جاجیم، سفره، جوال، توبره، زیرپا، خورجین و چیزهای دیگری از این قبیل است که با استفاده از پشم گوسفندی و موی بز تهیه می‌شود و بافت این فرآورده‌ها ویژه زنان است.

گاهی هم نمایش محصولات صنایع‌دستی و هنرهای سنتی در قالب در طراحی‌های آیینی مانند نوروز، آن هم در مبادی ورودی مانند ترمینال فرودگاهی، ایستگاه های قطار و وسایل نقلیه جاده ای محل تردد گردشگران داخلی و خارجی است می‌تواند اثربخش باشد.

چیدمان هفت سینی زیبا و ساده با استفاده از آثار زیبا صنایع دستی در پاویون دولت در فرودگاه مهرآباد تهران، در نوروز ۱۴۰۱ نمونه ای از خلاقیت و ابتکار است. سفره‌ای آیینی مزین با قرآن مجید تزیین شده با حکاکی روی چرم ( از استان تهران)، پارچه رومیزی دست‌بافت با سوزن‌دوزی فاخر (از استان گلستان)، ظروف، گلدان، آینه و شمعدان‌های مس چکشی(از زنجان) و فیروزه کوبی روی مس (از استان اصفهان) که تلفیقی از حضور صنایع دستی و آیین باستانی ایرانی است.