خاستگاه تشیع در ایران کجاست؟

به گزارش عصر رویداد؛ مازندران واقع در شمال ایران، اگرچه در اذهان بیشتر مردم، منطقه‌ای خوش آب و هوای و دارای جنگل سرسبز و دریای زیبا اشتهار دارد، در حالی که علاوه بر این ویژگی های منحصر بفرد طبیعی، این بخش از کشور به لحاظ تاریخی و فرهنگی نقش موثری در اعصار مختلف ایفا کرده که تاسیس نخستین حکومت شیعه در ایران یکی از دلایل این مدعا است.

بر طبق اسناد تاریخی، مردم ایران از همان ابتدای ورود دین مبین اسلام، دوست‌دار اهل بیت عصمت و طهارت (ع) بودند و با این‌ که به تبع حکومت‌های آن دوران، اغلب آنان به طور رسمی شیعه نبودند، محبت و احترام عمیقی نسبت به خاندان پیامبر(ص) از خود نشان می‌دادند.

در این بین، منطقه شمال ایران وضعیتی خاص داشت و به طور کمابیش یکدست حامی اهل بیت (ع) بودند، به نحوی که شیعیان، قیام‌های متعددی را از این منطقه بر ضد حکومت عباسی شروع کردند.

طبیعت خاص شمال ایران، از جمله رشته کوه البرز و جنگل انبوه، همچون سدی بلند جلوی نیروهای بنی‌امیه و بنی‌عباس را گرفت و شمال ایران را مامنی برای امامزادگان و بزرگان شیعه کرد، به نحوی که در زمان حاضر در استان مازندران بقعه یکهزار و ۲۶۲ امامزاده وجود دارد.

طبق اسناد تاریخی، مردم مازندران که سرسختانه با لشکریان اموی و عباسی می‌جنگیدند، با آغوش باز پذیرای فرزندان اهل بیت (ع) شدند و در نیمه قرن سوم هجری، نخستین حکومت شیعی ایران را برپا کردند.

مطابق این منابع تاریخی، سادات علوی و امامزادگان در برابر فشار خلفای ظالم عباسی به شمال ایران کوچ می‌کردند تا در امان باشند و از حمایت مردم تبرستان و دیلم (مازندران و گیلان) بهره‌مند شوند. از جمله یحیی‌بن عبدالله، نوه امام حسن مجتبی (ع) به دیلم آمد و در سال ۱۷۶ هجری قمری قیام کرد.

اما، نخستین حکومت شیعی ایران، بلکه نخستین دولتی که در شرق اسلامی به دور از تایید خلفای عباسی تشکیل شد، در سال ۲۵۰ هجری قمری و به رهبری حسن‌بن زید، یکی دیگر از نوادگان امام حسن مجتبی (ع) بود.

به دلیل اهمیتی که قیام حسن‌بن زید دارد، در سال‌های اخیر تصمیم گرفته شد که تاریخ شروع نهضت وی یعنی ۲۵ رمضان ۲۵۰ هجری قمری برابر با ۱۴ آبان ۲۴۳ هجری شمسی به نام مازندران نام‌گذاری شود.

البته مطابق فرمول‌ها و جداول مختلف تبدیل تاریخ، معادل شمسی این تاریخ، ۱۳ آبان است نه ۱۴ آبان و با توجه به این ‌که ماه شعبان سال ۲۵۰ هجری قمری ۲۹ روزه بود، مساله‌ زودتر شروع شدن ماه رمضان نیز مطرح نیست و به نظر می‌رسد اعضای شورای فرهنگ عمومی مازندران برای پرهیز از عدد ۱۳، ترجیح دادند روز ۱۴ آبان را برگزینند.

به هر حال، ۱۴ آبان به نام روز مازندران نامیده شده و انگیزه‌ای است تا نقش مردم این خطه، بویژه غرب مازندران در تکوین نخستین حکومت شیعه روشن‌تر شود.

یک دانشجوی دوره دکترای رشته تاریخ در مازندران در باره پیشینه تاریخی علویان تبرستان گفت : شهر مرزن آباد امروز که در آن روز سعید آباد نام داشت نقطه شروع قیام علویان است.

مهرعلی رویین تن افزود : محمدبن اوس، حاکم سعید آباد پس از استقرار در این شهر ظلم و ستم زیادی کرد، تصرف مراتع روستاییان که مردم برای تعلیف دام‌هایشان از آن استفاده می‌کردند از جمله دیگر عواملی بود که نارضایتی مردم را برانگیخت.

وی خاطرنشان کرد: ۲ شخصیت با نفوذ منطقه سعید آباد به نام محمد و جعفر، از پسران رستم کلاردشتی به مخالفت برخاستند و به نزد محمدبن ابراهیم، معروف به آقا سید محمد دبیر صالحانی، از نوادگان امام حسن مجتبی (ع) رفتند و از او خواستند بیعتشان را بپذیرد.

این دانشجوی رشته تاریخ تصریح کرد: محمدبن ابراهیم دعوت آنان را قبول نکرد، ولی آن‌ها را به داماد خود، حسن‌بن زید که در ری ساکن بود، ارجاع داد و نامه‌ای برای او نوشت.

حسن‌بن زید به محض خواندن نامه، آن را بر دیده گذاشت و در روز بیست و پنجم ماه مبارک رمضان سال ۲۵۰ هجری قمری وارد سعید آباد یا مرزن آباد کنونی شد.

بر اساس شواهد تاریخی مردم مرزن آباد بلافاصله با حسن‌بن زید بیعت کردند و او در روز ۲۷ رمضان وارد رُویان (کُجُور) شد و مردم آنجا از او استقبال و اطاعت کردند.

رویین تن ادامه داد : بدین ترتیب حکومت علویان تمام منطقه را فرا گرفت و بعدها تا مرز شهرهای دامغان و سمنان هم گسترش یافت و حسن‌بن زید به ' داعی کبیر ' مشهور شد.

بنا به اظهار مورخان، سعید آباد در حدود یک کیلومتری روستای ' بابوده ' کنونی قرار داشت و آن را ' سعیدبن دَعْلَج '، یکی از حاکمان منصور، خلیفه عباسی بنا کرده بود، اما بنای شهر تمام نشده بود که وی از حکومت عزل و عمربن علا جانشین او شد. حاکم جدید، بنای سعید آباد را تمام کرد و کاخی بزرگ و باشکوه با برج و باروی بلند در آن ساخت که مرکز حکومت رُسْتَمدار (نور و نوشهر و چالوس کنونی) بود.

اهمیت ویژه این شهر باعث شده است نظر محققان برای بررسی علمی و تاریخی علل و زمینه‌های تاسیس حکومت علویان در مرزن آباد بیشتر جلب شود.
دانشجوی مازندرانی دوره دکترای رشته تاریخ با تاکید بر ضرورت شناساندن تاریخ سیاسی و اجتماعی و فرهنگی این استان به نسل جدی گفت : در شرایط کنونی ضروری است که نسل جدید از تاریخ سرزمینش به ویژه استان محل زندگی خود بیشتر مطالعه کند و بداند چرا که این داشته های تاریخی آن را در برابر هجمه های موجود مصون نگه می‌دارد.

رویین تن همچنین یادآور شد: ناآگاهی اغلب نسل جدید از تاریخ استان محل زندگی گرفته تا تاریخ و فرهنگ کهن سرزمین ایران جای تامل و تاسف است، نسلی که از داشته های تاریخی و تمدنی خود ناآگاه باشد نمی‌تواند از خود و سرزمینش دفاع کند.

در این پیوند آیت الله محمود مشایخ امام جمعه نوشهر گفت : مازندران را دیار علویان می‌گویند و افتخار می‌کنیم که مردم این استان همیشه تایع اهل بیت عصمت و طهارت (ع) بودند.

مشایخ تصریح کرد : وجود امام زادگان در استان مازندران این بوده که سادات و فرزندان پیامبر در این منطقه احساس امنیت می‌کردند و به اینجا می‌آمدند و می‌ماندند.

حجت الاسلام یزدان جهاندار لاشکی امام جمعه مرزن آباد بر ضرورت شناساندن روز یا هفته مازندران به نسل جدید تاکید کرد و تشریح نامگذاری این روز افزود:

امام جمعه مرزن آباد که شهر وی نقطه شروع نهضت علویان تبرستان است، خاطرنشان کرد: باید دانست به چه علت مرزن آباد یا به نام آن روزش، سعید آباد، برای شروع قیام علویان انتخاب شد.

حکومت علویان تبرستان از سال ۲۵۰ تا ۳۱۶ هجری قمری ادامه داشت.

مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی مازندران در جلسه شورای فرهنگ عمومی استان با بیان اینکه «مازندران دیار نام آوران پاک آیین» شعار پیشنهادی و محوری هفته مازندران است، گفت: چهاردهم آبان ماه ویژه برنامه روز ملی مازندران در روستای صالحان کجور برگزار می‌شود.

احسان آهنگر در نشست شورای فرهنگ عمومی مازندران با محوریت گرامیداشت روز ملی مازندران ظهار کرد: با توجه به اینکه در آستانه فرارسیدن روز چهاردهم آبان ماه سالروز آغاز حکومت علویان در این خطه از شمال کشور قرار داریم امید می‌رود با همکاری اعضای ستاد نکوداشت روز ملی مازندران به بهترین شیوه ممکن این مناسبت تاریخی معرفی و تبیین شود.

مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی مازندران با بیان اینکه هزار و ۱۹۵سال پیش مردمان مازندران سنگ بنای نخستین حکومت شیعی را در مازندران بنا نهادند، افزود: ترویج فرهنگ شیعی و علوی، معرفی توانمندی‌ها، ظرفیت‌ها، احیای هویت بومی، انتقال فرهنگ بومی به نسل‌های آینده، تقویت احساس تعلق و افتخار بین نسل نو و تقویت و توسعه گردشگری و را از جمله اهداف ستاد نکوداشت روز ملی مازندران است.

آهنگر با بیان اینکه «مازندران دیار نام آوران پاک آیین» شعار پیشنهادی و محوری هفته مازندران است، گفت: تلاش داریم گستردگی جغرافیایی در برنامه‌های گرامیداشت روز ملی مازندران مورد توجه باشد.

دبیر شورای فرهنگ عمومی استان مازندران بیان کرد: نامگذاری روز ۱۴ آبان به نام روز مازندران بر اساس یک اتفاق بسیار و به یاد ماندنی محقق شده که شایسته است همه جامعه ایران به احترام آن، بایستد و نظاره گر یک تاریخ پر از شکوه و افتخار که مردمان صالحان در روز خجسته عید سعید فطر ۲۵۰ هجری قمری در مسجد جامع کجور نماز عید را به امامت حسن بن زید علوی برگزار کردند و با برپایی این نماز سنگ بنای نخستین حکومت شیعی در جهان را بنیان نهادند، باشند.

آهنگر با بیان اینکه برنامه‌های هفته مازندران از ۱۳ آبان آغاز و تا ۲۰ آبان ماه جاری ادامه خواهد داشت، افزود: روز ۱۳ آبان با عنوان مازندران، ایستادگی و مقاومت، روز ۱۴ آبان با عنوان مازندران، تشیع و ولایت پذیری، روز ۱۵ آبان با عنوان مازندران، فرهنگ و هنر تمدن ساز، روز ۱۶ آبان با عنوان مازندران، طبیعت، فرهنگ زیست محیطی، روز ۱۷ آبان با عنوان مازندران، رسوم و سنت‌های تعالی بخش، روز ۱۸ آبان با عنوان مازندران، پهلوانان و قهرمانان، روز ۱۹ آبان با عنوان مازندران، دانش و پژوهش و روز ۲۰ آبان با عنوان مازندران، شعر و ادب تبری نامگذاری شد.

وی با بیان اینکه جشن های محله محور، تولید محتوا در هفته مازندران مورد توجه است، افزود: راهبرد اصلی ستاد نکو داشت هفته مازندران، مردمی کردن گرامیداشت روز مازندران است.

آهنگر با بیان اینکه چهاردهم آبان ماه ویژه برنامه روز مازندران با تولیت اداره اوقاف و امورخیریه شهرستان نوشهر در روستای صالحان کجور برگزار می‌شود، یادآورشد: همزمان با هفته مازندران برگزاری آیین اختتامیه جشنواره رسانه ای خزر، همایش نام آوران پاک آیین در مرکز استان، جشنواره‌های بومی محلی، جشنواره غذاهای سنتی و صنایع دستی، جشنواره ادبی تبری سرایان، مازندران گردی دانش آموزی، اجتماع باستانی کاران، همایش تخصصی نقش مازندران در گسترش تشیع، مازندران در گذر تاریخ، اجرای موسیقی محلی، پویش قصه گویی با گویش بومی، همایش مازندرانی‌های مقیم تهران، همایش زبان مازندرانی و در دستور کار قرار دارد.