فردوسی دیگر در خیابان انقلاب تنها نیست

چند روزی نبش خیابان انقلاب و سعدی جنب و جوشی غریب در جریان بود، میدان‌گاهی آماده میشد و مجسمه‌ای در حال حمل و نصب. هر عابری که رد میشد نگاه پرسشگری داشت، اما دیوارنگاره «سعدیا مرد نکونام نمیرد هرگز» و نوشتار طلایی «بنی‌آدم اعضای یکدیگرند» را که می‌خواند، به راحتی حدس می‌زد که این مجسمه بلندبالای برنزی، کسی نیست جز شیخ اجل، سعدی شیرازی.

اصلا در اردیبهشت و حال و هوای بهاریش طبع شعر و شاعری گل می‌کند، آن هم اگر اولش با سعدی و آخرش با فردوسی باشد، اردیبهشت ایران روزگار طبیعت و طراوات و شعر و شاعری و سفر است، اما این بار هنر و معماری با اصالت و تاریخ و زیباسازی شهری تلفیق شده و ارمغانش شده مجسمه‌ای از صاحب بوستان و گلستان.

مجسمه مرد نکونام؛ بلند و برنزی

مجسمه ای از جنس برنز، با ارتفاع ۳ متر و ۲۰ سانتی‌متر است که با احتساب پایه (۴متر) ارتفاع آن از کف خیابان به ۷.۲ متر می‌رسد. که از روش ریخته‌گری مومی استفاده شده، ۱.۳ تن وزن دارد که ساخت آن حدود ۱.۵ سال زمان برده است؛ بعد از مجسمه حکیم ابوالقاسم فردوسی اکنون دومین مجسمه از شاعران ایرانی است که در خیابان انقلاب تهران نصب شده است.

طراح آن دهقان محمدی طراح مجسمه دکتر قریب (نصب در بلوارکشاورز) و اکوان دیو (نصب در خانه هنرمندان) است. این مجسمه بر اساس طرحی ابوالحسن صدیقی پیش از انقلاب است، آن طرح مربوط به سن ۳۰ سالگی سعدی است، اما آنچه در خیابان سعدی نصب شد، سن هفتاد سالگی سعدی را نشان می‌دهد. این طرح سعدی را در حال حرکت نشان می‌دهد، زیرا او همیشه در حال سفر بوده است.

شناسنامه این اثر به دو زبان فارسی و انگلیسی طراحی شده است که ابیات معروف «‌بنی‌آدم اعضای یک پیکرند/که در آفرینش ز یک گوهرند» که در تمام زبان‌ها و فرهنگ‌های دنیا و در مجامع بین‌المللی کاملا مشهور و شناخته شده است، به دو زبان فارسی و انگلیسی نگارش شده است.

هم‌نشینی سعدی و فردوسی در یک خیابان

اما سعدیِ مجسمه خیابان سعدی، با همه سعدی‌هایی که می‌شناسیم و تصور داریم کمی تفاوت دارد، او دیگر شاعری جوان در آستانه ۳۰ سالگی نیست، او اکنون عارفی پخته با هیبتی فرزانه در ۷۰ سالگی است، دیگر لب به نصیحت بوستانی و گلستانی هم نمی‌گشاید، همان یک بیتش برای عاقبت به‌خیری کافی است که آن طرف‌تر روی دیوار حک شده است «سعدی اگر عاشق کنی و جوانی/ عشق محمد بس است و آل محمد»‌.

این سعدی با آن سعدی شیراز کمی فرق دارد، ما او را همیشه در سفر می‌شناسیم، که البته از این مجسمه برنزی -که سعدی را در حرکت نشان می‌دهد- هم همین بر می‌آید، اما این سعدی آمده است تا برای سال‌ها و قرن‌ها کنج خیابان سعدی، کمی آن طرف‌تر از میدان فردوسی ساکن شود، چه هم‌نشینی شگفت انگیزی، یکی از توس یکی از شیراز، یکی حماسه‌سرا آن یکی غزل‌سرا؛ یکی از سده چهارم آن دیگری از قرن هفتم، هر چه هست پس از ۶۴ سال فردوسی دیگر در خیابان انقلاب تنها نیست.

۱۱ اردیبهشت در خیابان سعدی چه گذشت؟

از یادروز سعدی ۱۰ روز نگذشته بود؛ اول صبح یک روز اردیبهشتی؛ قرآن و آب و گلاب و اسفند و صدای موسیقی، نبش خیابان سعدی کنار ایستگاه مترو دروازه دولت؛ در میدان‌گاهی زیبا هنرمندی به خوشنویسی اشعاری از گلستان را می‌نوشت؛ هنرمندی هم طرح هایی را سیاه‌قلم می‌زد. اهالی و کسبه محل هم یکی‌یکی می‌آمدند، عابری می‌پرسید: سعدی است؟! هر کسی نزدیک بود می‌گفت: بزرگترین مجسمه برنزی تهران است.

سه مرد با پوشش هم عصر سعدی شکوهی به فضای اطراف مجسمه داده بودند، سکوتشان، سکونشان، گریم و لباسشان هر عابری را جذب می‌کرد تا عکس بگیرند ... به ناگاه با طمانینه راه می‌رفتند و شعری می‌خواندند آن هم از بوستان و گلستان. هر عابری حتی اگر عجله هم داشت، مکثی می‌کرد، با تلفن همراه عکسی می‌گرفت، حالی و ذوقی اگر داشت سلفی با مجسمه خوش نقش سعدی یا با سعدی‌های پرفورمنس می‌گرفت.

سعدی از معماران فرهنگ و هویت ایرانی اسلامی

یک رویداد شهری آن هم از جنس رونمایی از نماد و مجسمه مشاهیر که باشد، می‌طلبد محمدمهدی اسماعیلی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و مهدی چمران رئیس شورای شهر و مدیران زیباسازی و اهالی فرهنگ و دور هم جمع شوند، که آمده بودند از همان اول صبح، غلامعلی حداد عادل که رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی است بعد از دقایقی به جمعشان پیوست. چرخی در محیط زدند و گپ و گفتی با سازنده مجسمه (دهقان محمدی) داشتند؛ مردی جوان با قدی بلند، قبل از هر توضیحی دست پدرش را گرفت و به میان جمع آورد گفت:«من شاگرد ایشان (ایرج محمدی) هستم و مدیونش» همین جمله کوتاه معرف هنرمند جوان بود که به اصالت و قدرشناسی تا چه حد پایبند است و احترام می‌گذارد.

تعارفات مدیریتی را کنار گذاشتند، قرآن بوسیدند و وزیر فرهنگ پرده قاب را کنار زد و شناسانه اثر عیان شد، همان شعر جهانی سعدی به زبان فارسی و انگلیسی.اسماعیلی در هفته بزرگداشت سعدی در شیراز و تهران در مورد جایگاه سعدی در معماری زبان فارسی و اینکه «بوستان و گلستان باید به کتاب‌های درسی نوآموزان باز گردد»، بارها سخن گفته بود اما امروز از ضرورت و تقویت توجه به همه مفاخر و مشاهیر کشور سخن گفت و به سراغ حکیم نظامی رفت.

«به زودی در تهران و سایر استان‌های کشور نام مفاخر که موضوع هویتی ملی و تمدنی ما هستند، آثار و نمادهای هنری از این مفاخر ساخته، نصب و رونمایی می‌شود؛ در همین چارچوب در راستای پاسداشت مشاهیر ایران، به زودی از مجسمه حکیم نظامی در میدان ونک تهران رونمایی خواهد شد که یکی از مفاخر بزرگ ایران زمین است»

مجسمه‌ها و نمادها تقویت‌کننده هویت ملی

شنیدن سخنان حداد عادل در مقام رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی خالی از لطف نیست، خبرنگاران، حتی اهالی محل دورش حلقه زده بودند. او طراحی و نصب مجسمه‌ها را تقویت‌کننده هویت ملی توصیف کرد، این اقدام شهرداری تهران را فرهنگ‌سازی برای «نسل جوان» تاکید کرد. او هم به خلا ادبیات کهن در دروس نوآموزان اشاره کرد که باید جبران شود.

حداد نصب مجسمه سعدی را یادآور جایگاه او در ادبیات فارسی دانست و گفت: دیباچه ای از گلستان سعدی به خط زیبا روبروی مجسمه دیوارنویسی شده است همراه با این مجسمه راهی برای تحکیم و تقویت هویت ملی و فرهنگی از مسیر زبان و ادبیات فارسی است.

جای مجسمه سعدی در این خیابان خالی بود

مهدی چمران رئیس شورای اسلامی شهر تهران نیز ابراز امیدواری کرد تا برای همه شاعران و مفاخر کشور مجسمه‌ها و نمادهایی متناسب و ارزشمند در پایتخت طراحی و رونمایی شود. او هم از سعدی به عنوان شخصیت بزرگ تاریخی و ادبی ایرانیان یاد کرد.

چمران از تبحر سعدی در استفاده از مضامین قرآنی برای اشعارش سخن گفت و افزود: سعدی شاعر نامداری است که مبانی فکری او از مکتب اسلام و قرآن کریم شکل گرفته و کمتر کسی توانسته مضامین قرآنی را تا این اندازه زیبا به زبان فارسی و شعر بیان کند.

اردیبهشت ماه سفر و گلگشت و طبیعت، ماه شاعران فارسی‌زبان است، اولش به نام سعدی، اواخرش بزرگداشت حکیم فردوسی و عمر خیام است، در این میان نام سعدی و آثار و ابیات گرانبهایش از گلستان و بوستان دیر زمانی است که حافظه تاریخی جهان را مزیّن ساخته و این افتخاری سترگ است که تا امروز و همیشه تاریخ، مایه مباهات همه پارسی زبانان خواهد بود؛ زبان و سخنِ سعدی نسخه‌ای حیاتبخش برای زمانه ماست. سعدی در مقابل ظلم بیدادگران می‌ایستد و باورمند به خدمت خلق و حاکمیت مردم است.

از سعدی نه تنها شیوه سخن گفتن که شیوه زندگی کردن را باید آموخت. از این رو، بزرگداشت شیخ اجل در هر زمان و مکان و برگزاری روز سعدی را نباید رخدادی صرفاً گاه شمارانه تلقی کرد، بلکه این نام‌گذاری و آیین‌هایی از این دست را باید دستمایه نگرشی تازه به زیستن قرار داد؛ زیستنِ سرشار از شور و معنا و انسان دوستی و خداباوری. اول اردیبهشت یادروز و بزرگداشت سعدی شیرازی است.