تهران‌گردی در قرن جدید/ بدون تماشای خیابان سی‌تیر می‌توان ادعای تهرانگردی داشت؟

کلان‌شهر تهران بناهای تاریخی، دیدنی و مکان‌های تفریحی بسیاری دارد. بیشتر مسافران تهران برای انجام کارهای تجاری و اداری به پایتخت سفر می‌کنند و نمی‌دانند اماکن و بناهای دیدنی تهران مانند گنجینه‌ای ناشناخته که هویت شهری آفریده‌اند، دیوار دیوار در کنار هم جای گرفته است. وقتی تهران و جاذبه‌های گردشگری آن را روایت می‌کنیم، در عمق تاریخ معاصر حدود سه قرن غوطه می‌شویم، قدمتی ناشناخته، جذاب و متفاوت و دشوار در روایت، که باید دید و تجربه کرد.

البته وقایع و رویدادهای پایتخت ۲۳۶ ساله، به قدری در هم‌تنیده با سیاست و آمیخته با زندگی، کار و کسب مردم بوده که گاهی دچار دگرگونی در دوره‌های مختلف تاریخی و توام با اسطوره‌سازی و داستان‌پردازی شده است. روایت‌های تاریخی و شفاهی بسیار متنوع، متفاوت و گاه متضاد تهران را حتی می‌توان در نام‌گذاری کوی و برزن های آن به راحتی دید؛ به طوری که هر مکان-رویداد تاریخی، یا حتی هر گذر و میدان و چهارراهی را می‌شود چندگونه روایت کرد و در مسیرهای مختلف پیاده‌گردی کرد.

یکی از مسیرهای تهران‌گردی جذاب در تهران قدیم، مسیری است که از موزه ملی ایران آغاز و به نیایشگاه (معبد) آدُریان ختم می‌شود؛ البته در طول این مسیر که به صورت پیاده طی می‌شود می‌توان از گنجینه دوران اسلامی، خیابان سی‌تیر، کلیسای انجیلی، کنیسه‌حییم، موزه آبگینه و سفالینه‌های ایران، کافه گل رضاییه، مسجد حضرت ابراهیم(ع)، کافه نادری، دبیرستان فیروز بهرام بازدید کرد. خیابان‌های کوشک مصری، سرهنگ سخایی، و حافظ از خیابان‌های اصلی حومه خیابان ۳۰ تیر که مسیر اصلی این پیاده گردشگری است.

موزه ملی ایران

موزه ملی ایران با تنوع بی نظیری از آثار باستانی، هنری و تاریخی ایران، مهمترین و بزرگترین موزه فعال کشور به شمار می‌آید. ساخت موزه در ۲۱ اردیبهشت سال ۱۳۰۸ آغاز شد. عباسعلی معمار و مراد تبریزی بر اساس طراحی آندره گدار عملیات احداث موزه را بر عهده گرفتند و در نهایت موزه در زمینی به مساحت ۵۵۰۰ متر مربع و مشتمل بر سه طبقه در سال ۱۳۱۶ به بهره برداری رسید.

چیدمان لوازم و گنجینه موزه باعث شد تا افتتاح رسمی آن به تعویق بیافتد. همزمانی جنگ جهانی دوم و اشغال کشور نیز بر این تاخیر افزود تا در نهایت موزه به ریاست آندره گدار به صورت رسمی در سال ۱۳۲۳ به روی عموم گشوده شود.

ورودی موزه، آشکارا تحت تاثیر الگوی معماری طاق کسری قرار دارد. این گرته‌برداری نه تنها در فرم، بلکه در انتخاب رنگ آجرها نیز نمود پیدا کرده است. با این وجود طراحی موزه بسیار ساده است. موزه شامل سه بخش اصلی پیش از تاریخ، دوران تاریخی و دوران اسلامی است. آثار به نمایش درآمده در بخش نخست با قدمتی بالغ بر یک میلیون سال، شامل مجموعه ارزشمندی از دوران پارینه سنگی تا دوره ساسانی است.

ساخت فاز دوم موزه ملی ایران شامل موزه باستان شناسی و هنر اسلامی ایران در سال ۱۳۲۳ در محوطه موزه آغاز و در سال ۱۳۲۹ عملیات ساخت آن به پایان رسید. طراحی این بخش توسط اوژن آفتاندیلیان صورت پذیرفت و در بدو امر به عنوان موزه مردم شناسی به بهره برداری رسید.

در این موزه به صورت مجزا آثاری از صدر اسلام تا دوره قاجار به نمایش درآمده است. همچنین بخش ویژه ای به نمایش قرآن های نفیس و تاریخی اختصاص پیدا کرده که برخی مصحف های آن در نوع خود بی همتا می‌باشند. جدا از تقسیم بندی موضوعی، موزه ملی ایران شانل واحدهای متعدد پژوهشی و نمایشگاهی نظیر بخش پارینه سنگی، پیش از تاریخ، دوران های تاریخی، اسلامی، مهر و سکه،مرمت، کتیبه، سفال، استخوان شناسی، عکاسی، کتابخانه و مرکز اسناد است.

گنجینه دوران اسلامی

گنجینه دوران اسلامی در سال ۱۳۲۳ خورشیدی ساخت موزه دوران اسلامی با الهام از کاخ ساسانی بیشاپور، در محوطه موزه ملی ایران آغاز شد و در سال ۱۳۲۹ با مساحتی حدود چهارهزار متر مربع و در ۳ طبقه ساختمان آن احداث شد. این گنجینه بزرگ و کم‌نظیر شامل سه طبقه است که طبقه اول آن به سالن اجتماعات و نمایشگاه موقت اختصاص داده شده و در طبقات دوم و سوم، آثار و اشیاء مربوط به فرهنگ و هنر اسلامی به شیوه موضوعی و دوره ای به نمایش گذاشته شده است. اشیاء منتخب در این گنجینه بزرگ، آثاری است که در طی سالیان متعددی از حفریات علمی به دست آمده یا مربوط به مجموعه ای معتبر و با ارزشی مثل مجموعه آستان شیخ صفی الدین اردبیلی است. محراب (در بهشت) یکی از نفیس‌ترین و خیره‌کننده‌ترین آثار موجود در این گنجینه است که مربوط به بقعه امامزاده علی بن جعفر(ع) در شرق شهر قم است.

خیابان سی تیر

خیابان سی تیر با نام پیشین مریضخانه و قوام السلطنه یکی از خیابان های تاریخی و مهم شهر تهران است که نه تنها به سبب قدمت دارای ارزش است، بلکه از نظر عناصر و اماکن مهم و تاثیرگذاری که در آن استقرار دارد، خیابانی منحصر به فرد قلمداد می‌شود.

افتتاح مریضخانه در زمین های میدان مشق و تعبیه دسترسی عمومی به آن، هسته اولیه شکل‌گیری این خیابان می‌شود. این مریض‌خانه پس از بازسازی در دهه ۴۰ با نام بیمارستان سینا فعالیت تازه ای پیدا کرده و تاکنون همچنان به خدمات رسانی در بخش درمان و بهداشت کشور مشغول است.

حیات شهری و اجتماعی خیابان سی تیر به دوران مشروطه باز می‌گردد. تنوع اقلیتی در این خیابان به حدی است که از دیرباز به این خیابان، خیابان ادیان نیز گفته‌اند. با این وجود اهمیت خیابان با تاسیس موزه ایران باستان و کتابخانه ملی است که صد چندان می‌شود. خیابان مریضخانه با سکونت قوام السلطنه در آن، در اوایل پهلوی دوم به خیابان قوام السلطنه تغییر نام می‌دهد.

خانه قوام، امروزه به عنوان موزه آبگینه مورد استفاده قرار دارد. وقایع مربوط به ماجرای سی تیر و نقشی که قوام در سرکوب این قیام ملی ایفا کرد، باعث شد تا خیابان قوام السلطنه در سال های پس از پیروزی انقلاب تغییر نام داده و خیابان شهدای سی تیر جایگزین آن شود.